Ανάλυση-Πόλεμος στην Ουκρανία: Πόσο πιθανό είναι ο Πούτιν να δικαστεί για εγκλήματα πολέμου

Μόλις τις δύο πρώτες εβδομάδες της δολοφονικής εκστρατείας του, το Συμβούλιο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων του ΟΗΕ και το ΔΠΔ ανακοίνωσαν ότι θα ξεκινήσουν επίσημες έρευνες, αντίστοιχα, για τις φρικαλεότητες που ήδη διαπράχθηκαν καθώς οι στρατοί του αυταρχικού Ρώσου ηγέτη σφυροκόπησαν και σφυροκοπούν αστικές υποδομές, νοσοκομεία, μαιευτήρια, σχολεία και κατοικίες σε πόλεις όπως το Χάρκοβο, το Σούμι, το Τσέρνιχοφ και η Μαριούπολη. Αλλά η δικαιοσύνη θα παραμείνει ημιτελής εάν αυτές οι έρευνες δεν συνδεθούν με τα απερίγραπτα εγκλήματα του Πούτιν στην Τσετσενία, τη Γεωργία, τη Συρία και αλλού.

Αν τον είχαν σταματήσει μετά το Γκρόζνι της Τσετσενίας το 1999, θα είχε εξαπολύσει εκείνη τη βάναυση επίθεση στο Χαλέπι; Και αν ο κόσμος θεωρούσε συλλογικά τον Πούτιν υπεύθυνο για τις καταχρήσεις του στρατού του στη Συρία, θα ένιωθε αρκετά τολμηρός για να βομβαρδίσει αυτές τις ημέρες πόλεις της Ουκρανίας; Σε αυτό το πρώιμο στάδιο, υπάρχουν ήδη πολλά υποσχόμενα σημεία ότι η διεθνής κοινότητα θα επιδιώξει να καλύψει ολόκληρο το φάσμα της ευθύνης του ρωσικού κράτους για προηγούμενα εγκλήματα, θηριωδίες, καθώς και για τη φρίκη στην Ουκρανία που συνεχίζει να εκτυλίσσεται. Για παράδειγμα, ο ανώτατος εισαγγελέας του ΔΠΔ, Καρίμ Χαν, ανακοίνωσε ότι ζητά εντάλματα σύλληψης κατά τριών ατόμων -συμπεριλαμβανομένων δύο Ρώσων υπηκόων- για τα εγκλήματά τους κατά Γεωργιανών πολιτών που διαπράχθηκαν κατά τη διάρκεια της εισβολής της Ρωσίας στη χώρα του νοτίου Καυκάσου το καλοκαίρι του 2008. Αυτό όμως δεν είναι αρκετό.

Είναι ζωτικής σημασίας ο Πούτιν και οι άλλοι Ρώσοι υπεύθυνοι λήψης αποφάσεων να θεωρηθούν υπεύθυνοι για όλες τις καταχρήσεις τους και η διεθνής κοινότητα να αποφύγει μια «ιεραρχία» θυμάτων, όπου οι παραβιάσεις κατά των Ουκρανών τιμωρούνται, αλλά οι ίδιες παραβιάσεις κατά των Σύρων δεν τιμωρούνται. Η επιλεκτική δικαιοσύνη μπορεί να δυσφημήσει το διεθνές δίκαιο ως σύνολο.

Μεγάλο εγχείρημα

Η έρευνα του ΔΠΔ ξεκίνησε μόλις πριν από λίγες ημέρες μετά την τελευταία εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία. Η Λιθουανία και τριάντα οκτώ άλλα κράτη μέλη του ΔΠΔ εξέδωσαν παραπομπές για υποστήριξη -τη μεγαλύτερη τέτοια συλλογική δράση στην ιστορία του δικαστηρίου- επιτρέποντας στον εισαγγελέα να παραλείψει ένα διαδικαστικό βήμα και να προχωρήσει κατευθείαν στην έναρξη της έρευνας. Είναι μια ηχηρή εντολή να εξετάσουμε τα εγκλήματα που διαπράχθηκαν από υπηκόους μιας παγκόσμιας δύναμης. Και ενώ ούτε η Ρωσία ούτε η Ουκρανία είναι μέλη του ΔΠΔ, η Ουκρανία υπέβαλε δήλωση αποδεχόμενη τη δικαιοδοσία του δικαστηρίου σχετικά με εγκλήματα που διαπράχθηκαν στην επικράτειά της από τις 20 Φεβρουαρίου 2014. Αυτό σημαίνει ότι οι Ρώσοι υπήκοοι που διεξάγουν πόλεμο στην Ουκρανία μπορούν ποινικά να διωχθούν.

Εάν τα προφίλ των πρώτων Ρώσων συμμετεχόντων στην εισβολή στην Ουκρανία είναι κάποια ένδειξη, υπάρχει μεγάλη πιθανότητα στους υπόπτους που ερευνήθηκαν από το δικαστήριο να περιλαμβάνουν και εκείνους που φέρουν επίσης ποινική ευθύνη για την πολύχρονη στρατιωτική εκστρατεία της Μόσχας στη Συρία. Αυτό συμβαίνει επειδή μπορεί να έρθουν στο φως περισσότερες πληροφορίες από την ταυτότητα των Ρώσων διοικητών που βομβάρδισαν σχολεία και νοσοκομεία της Συρίας και της Ουκρανίας, μέχρι τους κατασκευαστές όπλων που είναι πίσω από τις βόμβες διασποράς που χρησιμοποιούνται για να στοχεύουν αδιάκριτα αμάχους τόσο στο Χάρκοβο όσο και στο Ιντλίμπ (κατά παράβαση της Συνθήκης του Οσλο). Είναι σημαντικό να ληφθούν υπόψη αυτές οι αλληλεπικαλύψεις στις έρευνες για τους φερόμενους δράστες ως μέρος μιας συντονισμένης προσέγγισης της δικαιοσύνης.

Εάν ο εισαγγελέας προχωρήσει σε μια προκαταρκτική εξέταση και τελικά έρευνα σχετικά με αυτήν την περιορισμένη κατηγορία εγκλημάτων, θα είναι απαραίτητο να διασφαλιστεί ότι οι πληροφορίες σχετικά με τους φερόμενους Ρώσους δράστες κοινοποιούνται σε έρευνες σε διαφορετικές χώρες. Ενώ στο παρελθόν μπορεί να έχουν προκύψει επικαλύψεις μεταξύ εγκληματικής δραστηριότητας και δραστών σε έρευνες ανά χώρα στο δικαστήριο, κανένα κατηγορούμενο άτομο δεν έχει αντιμετωπίσει κατηγορίες σε πολλές περιπτώσεις (αν και τίποτα δεν απαγορεύει ρητά στον εισαγγελέα του ΔΠΔ να το κάνει). Εάν ξεκινούσε έρευνα για εγκλήματα που σχετίζονται με τη συριακή σύγκρουση, οι ερευνητές μπορεί να ανακαλύψουν ότι ορισμένοι από τους φερόμενους ως ύποπτους έχουν επίσης διαπράξει τέτοια.

Γενικά, υπάρχουν τέσσερις δρόμοι για τη διερεύνηση και τον προσδιορισμό των εγκλημάτων πολέμου, αν και έχει όρια η κάθε μία περίπτωση. Το ένα είναι μέσω του ΔΠΔ. Μια δεύτερη επιλογή θα ήταν εάν ο ΟΗΕ αναθέσει το έργο του για την εξεταστική επιτροπή σε ένα υβριδικό διεθνές δικαστήριο εγκλημάτων πολέμου για τη δίωξη του Πούτιν. Ενα τρίτο θα ήταν να δημιουργηθεί ένα δικαστήριο για να δικάσει τον Πούτιν από μια ομάδα ενδιαφερόμενων κρατών και ομάδων, όπως το ΝΑΤΟ, η Ε.Ε. και οι ΗΠΑ. Τα στρατοδικεία της Νυρεμβέργης κατά των ηγετών των ναζί είναι ένα παράδειγμα, όπως και το δικαστήριο του Τόκιο που δίκασε τους Ιάπωνες εγκληματίες πολέμου μετά την κατάληψη της Ιαπωνίας και τη συνθηκολόγηση του αυτοκράτορα. Τέλος, ορισμένες χώρες έχουν τους δικούς τους νόμους για τη δίωξη των εγκλημάτων πολέμου. Η Γερμανία, για παράδειγμα, ήδη ερευνά τον Πούτιν. Οι ΗΠΑ δεν διαθέτουν τέτοιο νόμο, αλλά το τμήμα δικαιοσύνης έχει ένα τμήμα που επικεντρώνεται σε πράξεις όπως η διεθνής γενοκτονία, τα βασανιστήρια, η στρατολόγηση παιδιών στρατιωτών και ο ακρωτηριασμός των γυναικείων γεννητικών οργάνων.

Δεν είναι ξεκάθαρο. Η Ρωσία δεν αναγνωρίζει τη δικαιοδοσία του ΔΠΔ και δεν θα στείλει κανέναν ύποπτο στα κεντρικά γραφεία του δικαστηρίου στη Χάγη της Ολλανδίας. Οι ΗΠΑ δεν αναγνωρίζουν ούτε την εξουσία του δικαστηρίου. Ο Πούτιν θα μπορούσε να δικαστεί σε μια χώρα που θα επιλεγεί από τον ΟΗΕ ή από μια κοινοπραξία ενδιαφερόμενων χωρών. Αλλά θα ήταν δύσκολο να τον φέρουν εκεί.

Ναι. Από τα δικαστήρια της Νυρεμβέργης και του Τόκιο έως τις πιο πρόσφατες ad hoc ακροάσεις, αν ηγέτες έχουν διωχθεί για τις πράξεις τους σε χώρες όπως η Βοσνία, η Καμπότζη και η Ρουάντα. Ο πρώην Σέρβος ηγέτης Σλόμπονταν Μιλόσεβιτς δικάστηκε από δικαστήριο του ΟΗΕ στη Χάγη για υποκίνηση αιματηρών συγκρούσεων καθώς η Γιουγκοσλαβία κατέρρευσε στις αρχές της δεκαετίας του 1990. Πέθανε στο κελί του πριν προλάβει το δικαστήριο να εκδώσει ετυμηγορία. Ο Σερβοβόσνιος σύμμαχός του Ράντοβαν Κάρατζιτς και ο Σερβοβόσνιος στρατιωτικός ηγέτης, στρατηγός Ράτκο Μλάντιτς, διώχθηκαν επιτυχώς και εκτίουν ισόβια κάθειρξη. Ο πρώην πρόεδρος της Λιβερίας Τσαρλς Τέιλορ καταδικάστηκε σε κάθειρξη 50 ετών μετά την καταδίκη του για χρηματοδότηση θηριωδιών στη γειτονική Σιέρα Λεόνε. Ο πρώην δικτάτορας του Τσαντ, Χισένε Χάμπρε, ο οποίος πέθανε πέρυσι, ήταν ο πρώτος πρώην αρχηγός κράτους που καταδικάστηκε για εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας από αφρικανικό δικαστήριο. Καταδικάστηκε σε ισόβια.

Οι Γερμανοί εισαγγελείς έχουν αρχίσει εμπεριστατωμένες έρευνες για τη Συρία από το 2011, οι οποίες κατέληξαν σε πολλές κατηγορίες και δίκες, αλλά καμία εναντίον Ρώσων δραστών. Ο συντονισμός μεταξύ των διαρθρωτικών ερευνών για την Ουκρανία και τη Συρία θα μπορούσε να βοηθήσει να διασφαλιστεί ότι οι Ρώσοι δράστες θηριωδιών και στα δύο έθνη θα αντιμετωπίσουν την πλήρη δύναμη της δικαιοσύνης. Παρά το γεγονός ότι δεν είναι μέλος του δικαστηρίου, οι ΗΠΑ μπορούν πάντα να συνεργάζονται σε μια έρευνα του ΔΠΔ. Δεδομένης της τρέχουσας μαχητικής διάθεσης των Αμερικανών νομοθετών να αντιμετωπίσουν τα εγκλήματα του Πούτιν με ακραιφνώς νομικές ενέργειες, ορισμένες γρήγορες διορθώσεις στο ομοσπονδιακό καταστατικό των εγκλημάτων πολέμου των ΗΠΑ θα μπορούσαν επίσης να προσφέρουν έναν τρόπο να λογοδοτήσουν οι Ρώσοι δράστες για εγκλήματα στην Ουκρανία, τη Συρία και πέραν αυτής.

Επί του παρόντος, το καταστατικό περιορίζει τη δικαιοδοσία σε εγκλήματα πολέμου που διαπράχθηκαν από ή εναντίον υπηκόου των ΗΠΑ. Αυτό σημαίνει ότι εάν ένας Ρώσος στρατιωτικός διοικητής του οποίου τα στρατεύματα δολοφόνησαν, λεηλάτησαν και εκτόπισαν αμάχους στην Ουκρανία και τη Συρία αποφασίσει να επισκεφθεί τις Ηνωμένες Πολιτείες, οι εισαγγελείς δεν μπορούν να κατηγορήσουν τον διοικητή για εγκλήματα πολέμου, εάν δεν σκοτώθηκαν Αμερικανοί υπήκοοι στη βία. Αλλά αυτό μπορεί να αντιμετωπιστεί μέσω νομοθεσίας που τροποποιεί το καταστατικό.

Στο μεταξύ, χώρες στη Βόρεια Αμερική και την Ευρώπη δεσμεύουν περιουσιακά στοιχεία Ρώσων ολιγαρχών και προσφέρουν φιλόδοξες προτάσεις για να επαναχρησιμοποιήσουν τα κεφάλαια για την ανοικοδόμηση της Ουκρανίας. Εφόσον ξεπεραστούν τυχόν πιθανές νομικές προκλήσεις -και διατίθεται ένα μεγάλο ποσό με χρήματα από τον ρωσικό κρατικό παράγοντα για την αποζημίωση των θυμάτων και των επιζώντων- θα ήταν δίκαιο να κατανεμηθεί μέρος αυτών των κεφαλαίων για την πληρωμή έγκυρων δικαστικών αποφάσεων και άλλων μορφών αποζημιώσεων στα θύματα και επιζώντες του βομβαρδισμού της Ρωσίας στη Συρία.

Τίποτα από αυτά δεν θα φαινόταν πιθανό μέχρι πρόσφατα. Αλλά τώρα, υπάρχει μια πραγματική ευκαιρία να υπάρξουν λογοδοσία και αποζημιώσεις για τα θύματα των απύθμενων ρωσικών καταχρήσεων.