Μία από τις σπανιότερες και μεγαλύτερες συλλογές έργων τέχνης, μία «χρυσή» κληρονόμος, ένα εφοπλιστικό ζευγάρι, που έζησε παραμυθένια ζωή μεταξύ Γαλλίας, Νέας Υόρκης και Ελβετίας, και ο διαχειριστής του ιδρύματός τους αποτελούν τους πρωταγωνιστές μιας πολύχρονης και περίπλοκης δικαστικής διαμάχης.Ο λόγος για την ιδιωτική συλλογή του εφοπλιστή Βασίλη Γουλανδρή και της συζύγου του, Ελίζας, μέρος της οποίας διεκδικεί δικαστικά εδώ και πάρα πολλά χρόνια η ανιψιά της, Ασπασία Ζαΐμη, ως μία εκ των έξι κληρονόμων της. Μια συλλογή η οποία περιλαμβάνει έργα των Πικάσο, Μπρακ, Σεζάν, Ρενουάρ, Βαν Γκογκ, Ντεγκά, Γκογκέν, Μιρό, Μανέ, Σαγκάλ, Πόλοκ, Μπονάρ και Πάουλ Κλέε.
Η Α. Ζαΐμη, η οποία είναι πρόεδρος του Οργανισμού «ΑΓΑΠΑΝ», με τον σύζυγό της, Παναγιώτη Ζαΐμη, διεκδικεί το 1/6 της συλλογής των έργων τέχνης, την ώρα που οι υπόλοιποι πέντε κληρονόμοι δεν διεκδίκησαν κάτι από τη μυθική συλλογή. Ο 20χρονος δικαστικός αγώνας της Α. Ζαΐμη ξεκίνησε το 2002, δύο χρόνια μετά τον θάνατο της θείας της, Ελίζας Γουλανδρή, όταν και κατατέθηκε η πρώτη αγωγή. Εκτοτε στα ελβετικά δικαστήρια διαδραματίζονταν οι δίκες, χωρίς ωστόσο η υπόθεση να έχει τελεσιδικήσει.
Οι δύο πλευρές
Η τελευταία φορά που η πλευρά Ζαΐμη και η πλευρά του Ιδρύματος Βασίλη & Ελίζας Γουλανδρή θα συναντιούνταν στις ελβετικές δικαστικές αίθουσες ήταν τον Νοέμβριο του 2019 και αφορούσε τον έλεγχο της διοίκησης του ιδρύματος. Η δίκη αυτή αναβλήθηκε, ενώ μέχρι τότε είχαν γίνει κάποια δικαστήρια, όπου, όπως επισήμανε στον «Ε.Τ.» της Κυριακής ο δικηγόρος Jean Christophe Diserens, που εκπροσωπεί τον διευθυντή του ιδρύματος και εκτελεστή της διαθήκης, Κυριάκο Κουτσομάλλη, έχασε η κ. Ζαΐμη. «Οπως μπορώ να σας ενημερώσω εντός των ορίων του επαγγελματικού απορρήτου, για περισσότερα από 20 χρόνια οι δικαστικές απαιτήσεις της κ. Ζαΐμη για την περιουσία της αείμνηστης Ελίζας Γουλανδρή δεν έχουν γίνει αποδεκτές. Είτε στην Ελλάδα είτε στην Ελβετία είτε στο Λιχτενστάιν είτε στις Ηνωμένες Πολιτείες. Ποτέ δεν κέρδισε την υπόθεση, όπως δείχνουν οι δικαστικές αποφάσεις που ελήφθησαν τα τελευταία χρόνια». Σύμφωνα με τον Γάλλο δικηγόρο, η υπόθεση είναι ακόμη ανοιχτή και αναμένονται εξελίξεις. «Κάποιες δικαστικές διαδικασίες είναι ακόμη σε εξέλιξη και δεν μπορώ να πω περισσότερα αυτήν τη στιγμή, εκτός του ότι αυτά τα οποία υποστηρίζει η κ. Ζαΐμη, τα οποία αμφισβητούνται, δεν έχουν αναγνωριστεί από κανένα δικαστήριο».
Από την πλευρά της η κ. Ζαΐμη και ο σύζυγός της, κ. Παναγιώτης Ζαΐμης, μιλώντας στον «Ε.Τ.» της Κυριακής, ανέφεραν ότι ο αγώνας τους συνεχίζεται, αν και υπάρχει μια στασιμότητα εξαιτίας της πανδημίας του κορονοϊού. «Υπάρχουν κάποια δικαστήρια που εκκρεμούν. Η υπόθεση όμως είναι στάσιμη και δεν έχει προχωρήσει λόγω του κορονοϊού. Εχουν υπάρξει αναβολές και περιμένουμε νέα ημερομηνία, ώστε να οριστεί δικάσιμος στα ελβετικά δικαστήρια».
Οffshore και Panama Papers
Από τα 83 έργα τέχνης μέρος των οποίων διεκδικεί η Ασπασία Ζαΐμη ορισμένα βρίσκονται στο Ιδρυμα Γουλανδρή και εκτίθενται στον χώρο διεθνούς τέχνης, στο Μουσείο Βασίλη & Ελίζας Γουλανδρή. Μάλιστα, σε παλαιότερες αναφορές του ο κ. Κυριάκος Κουτσομάλλης για τη δικαστική διαμάχη είχε επισημάνει πως ό,τι κρέμεται σε τοίχο και ό,τι τοποθετείται σε βάθρο ανήκουν στο ίδρυμα.
Η κ. Ζαΐμη, μετά τον θάνατο της θείας της, Ελίζας Γουλανδρή, το 2000 και το άνοιγμα της διαθήκης της, ταξίδεψε σε Ελβετία, Νέα Υόρκη, Βραζιλία και Λιχτενστάιν προκειμένου να εντοπίσει τα έργα τέχνης και να διεκδικήσει το μερίδιό της. Κατά τις δικαστικές διαμάχες που δόθηκαν αποκαλύφθηκε ότι πολλά έργα της συλλογής είχαν πουληθεί μέσω offshore εταιριών, οι οποίες μετά την πώληση διαλύονταν. Οπως ο πίνακας του Πιερ Μπονάρ «Στο μπάνιο», που πουλήθηκε μέσω του οίκου Sotheby’s και ο οποίος ανήκε στην offshore Tricornio Holdings. Οπως και η υπεράκτια εταιρία Heredia Holdings, η οποία πούλησε, μέσω Sotheby’s, το έργο «Les Comediennes» του Μαρκ Σαγκάλ. Οι offshore εταιρίες είχαν ένα κοινό χαρακτηριστικό, χρησιμοποιούσαν νομικές υπηρεσίες της δικηγορικής εταιρίας Mossack Fonseca, η οποία εμφανίζεται και στα περίφημα Panama Papers. Σύμφωνα με τα στοιχεία των Panama Papers, ένα ακόμη έργο το οποίο πουλήθηκε από τη συλλογή του εφοπλιστικού ζεύγους ήταν το «Νεκρή φύση με πορτοκάλια» του Βίνσεντ Βαν Γκογκ, το οποίο αποκτήθηκε έναντι του ποσού των 20 εκατ. δολαρίων. Οπως αναφέρουν τα Panama Papers, αγοραστές ήταν ο Αμερικανός εκατομμυριούχος Γκρεγκ Ρένκερ, μέσω της υπεράκτιας εταιρίας Jacob Portfolio Incorporated.
Το εφοπλιστικό ζευγάρι που είχε λατρεία για την τέχνη
Ο Βασίλης και η Ελίζα Γουλανδρή άρχισαν να συλλέγουν έργα τέχνης ήδη από τη δεκαετία του ’60, ενώ πολλοί δημιουργοί υπήρξαν προσωπικοί τους φίλοι, όπως ο διάσημος Γάλλος ζωγράφος Μαρκ Σαγκάλ, το έργο του οποίου «Ο μπλε βιολιστής» κοσμούσε τον τοίχο του πολυτελούς σαλέ της οικογένειας στο Γκστάαντ της Ελβετίας. Ο συγκεκριμένος πίνακας εκποιήθηκε το 2005, έντεκα χρόνια μετά τον θάνατο του εφοπλιστή, αντί 2,3 εκατομμυρίων δολαρίων, μέσω του διάσημου οίκου δημοπρασιών Sotheby’s. Στα 83 έργα της συλλογής μέρος της οποίας διεκδικεί η κ. Ασπασία Ζαΐμη περιλαμβάνονταν έργα των Πικάσο, Μπρακ, Σεζάν, Σαγκάλ, Ντεγκά, Γκογκέν, Μανέ, Μιρό, Μονέ, Ερνστ, Πόλοκ, Ρενουάρ, Ματίς, Κλέε και Καντίνσκι.
Διαθήκη
Ο Βασίλης Γουλανδρής πέθανε το 1994 και η Ελίζα το 2000. Στη διαθήκη της εκείνη όρισε γενικό κληρονόμο το ίδρυμα και έξι κληροδότες τα ανίψια της, ένα από τα οποία είναι και η κ. Ασπασία Ζαΐμη. Στη διαθήκη η Ελίζα Γουλανδρή είχε ορίσει πως ό,τι δεν είναι παλαιό και δεν μπορεί να εκτεθεί σε μουσείο θα πάει στα ανίψια της. Σύμφωνα με την κ. Ζαΐμη, οι πίνακες δεν είναι παλαιά αντικείμενα και δικαιούται το μερίδιό της από αυτούς. Ο Ανδριώτης εφοπλιστής λάτρευε τη σύζυγό του, Ελίζα, η οποία έτρεφε το ίδιο πάθος για την τέχνη και, κυρίως, για τη ζωγραφική. Μετά τη μετεγκατάστασή τους από τη Νέα Υόρκη στη Λοζάνη της Ελβετίας επισκέπτονταν μουσεία και γκαλερί, ενώ συναναστρέφονταν με ανθρώπους των τεχνών. Αγαπημένη τους συνήθεια ήταν να αγοράζουν ό,τι τους κέντριζε το ενδιαφέρον, τόσο το προσωπικό όσο και το επενδυτικό. Ετσι, εμπλούτιζαν τη συλλογή τους με πίνακες που έφεραν τις υπογραφές σπουδαίων ζωγράφων. Ο Βασίλης Γουλανδρής και ο Γιώργος Εμπειρίκος συγκαταλέγονταν μεταξύ των πιο σοβαρών συλλεκτών ανάμεσα στους Ελληνες εφοπλιστές. Κάποιους από τους πίνακές του ο Β. Γουλανδρής τούς τοποθετούσε στο σαλέ του στην Ελβετία ή στα σπίτια που διατηρούσε σε Λονδίνο, Γενεύη και Νέα Υόρκη, όπου μπορούσαν να τους θαυμάσουν οι καλεσμένοι του. Σύμφωνα με ξένα δημοσιεύματα, η αξία της συλλογής των 83 έργων τέχνης των Βασίλη και Ελίζας Γουλανδρή κοστολογείται στα 3 δισεκατομμύρια δολάρια.
Από την Ανδρο
Ο Βασίλης Γουλανδρής γεννήθηκε το 1913 στην Ανδρο. Γιος του εφοπλιστή Πέτρου Γουλανδρή και δίδυμος αδελφός του πρώην προέδρου του Ολυμπιακού και συνιδρυτή του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης, Νίκου Γουλανδρή. Σπούδασε Νομικά στην Ελλάδα και στη συνέχεια στην Ελβετία. Το 1950, εγκαταστάθηκε στο Μανχάταν μαζί με τη σύζυγό του, Ελίζα Γουλανδρή, το γένος Καραδόντη και ανέλαβε τη διεύθυνση των οικογενειακών ναυτιλιακών επιχειρήσεων με έδρα τη Νέα Υόρκη. Διακεκριμένος φιλότεχνος και συλλέκτης έργων τέχνης, ήταν μέλος πολλών μουσείων της Ευρώπης, της Αμερικής και, κυρίως, της Γαλλίας, όπου διέμενε τον περισσότερο χρόνο. Διατηρούσε ιδιαίτερους δεσμούς με επιχειρηματικούς και πολιτιστικούς κύκλους, συμβάλλοντας, έτσι, στην ανάπτυξη των διαπολιτισμικών σχέσεων και ανταλλαγών μεταξύ Ελλάδας και Γαλλίας. Για τη συμβολή του αυτή, ονομάστηκε το 1981 από το γαλλικό κράτος Ιππότης της Λεγεώνας της Τιμής και το 1986 Αξιωματικός της Λεγεώνας της Τιμής. Το 1983 τιμήθηκε από το υπουργείο Πολιτισμού της Γαλλίας με το παράσημο του Ταξιάρχη των Τεχνών και των Γραμμάτων. Το 1979 ιδρύει μαζί με τη σύζυγό του, Ελίζα, το Ιδρυμα Βασίλη & Ελίζας Γουλανδρή. Εφυγε από τη ζωή, στην Αθήνα, στις 27 Απριλίου 1994, ενώ το 2000 έφυγε και η σύζυγός του, Ελίζα.
